64. Poezja wstecz (Alice Oswald, Monument. Wykopaliska z "Iliady", przeł. Magda Heydel)
Gdzie się podziały poetki? Tam są! Oczyszczają Iliadę z narracji, nanizują losy bohaterów na wersy.
Projekt Alice Oswald, zaprezentowany w dwujęzycznej edycji Monument. Wykopaliska z Iliady (tytuł oryginalny: Memorial. An Excavation of the Iliad, 2012) to artystyczna próba wskrzeszenia filozofii "śmierci bohaterskiej" zawartej w Iliadzie, z której wzięło się nasze śródziemnomorskie postrzeganie walki i męstwa. Tekst rozpoczyna apel poległych, a później Oswald wraca do każdego z bohaterów i każdemu podarowuje literacką miniaturkę ("biografię"), po niej zaś krótki, jednostrofowy opis śmierci. Co ważne, Autorka dubluje każdy opis zgonu. Chwila poświęcona zmarłym musi trwać.
Co się stało z wodzem Halidzonów z odległych stronna wschodzieCo się stało z ODIOSEM co się stało z FAJSTOSEMPochodził z Tarny gdzie ziemię mają sypką i kruchąJak śnieg padają jak śniegŻywe wiatry rozrywają chmury na częściJak trzepoty ciszy które spieszą w dółAby ziemi przeszkodzić pracy listnieniemJak śnieg padają jak śniegŻywe wiatry rozrywają chmury na częściJak trzepoty ciszy które spieszą w dółAby ziemi przeszkodzić pracy listnieniem [s. 31].
W tych misternych drobiazgach pobrzmiewają echa studiów klasycznych Autorki (jest profesorką na Uniwersytecie Oksfordzkim), ale także - co oczywiste - każdy pojedynczy namysł nad konaniem żołnierzy pod murami Troi, prowadzi do refleksji nad językiem, a ściślej mówiąc do fenomenu (rzekomo znanych) Homeryckich porównań i żywotności starożytnego eposu. O własnej strategii pisarskiej w Monumencie Oswald pisze tak:
"Biografie" w moim poemacie to parafrazy greckiego tekstu; porównania to przekłady. Niemniej do przekładu mam podejście raczej nieprawomyślne. Pracuję bardzo blisko greckiego tekstu, jednak zamiast przenosić słowa do angielszczyzny, traktuję je jako prześwity, przez które można spojrzeć na to, na co patrzył Homer. Piszę poprzez grekę, a nie według greki - dażę raczej do przejrzystości niż do przekładu. Myślę, że ta metoda (...) odpowiada duchowi poezji ustnej, która wszak nie zastygała w trwałej postaci, ale zawsze dostosowywała się do nowej publiczności (...) [s.9].
Poemat zbudowany jest z litanijnej, niezmiennej sekwencji: po "biografiach" bohaterów następują opisy ich śmierci ("tłumaczone" sobie z greki), a po nich kolejne "biografie" i kolejne zamknięcia losu. Ta powtarzalność sugeruje, oczywiście, że mamy do czynienia z rodzajem literackiej medytacji, w której źródłem otuchy ma być identyczny finał życia. Każdemu pisana jest inna śmierć, ale ostatecznie wszyscy się zrównają.
To, co mogłoby pokrzepić (uwspólnienie doświadczenia i bliźniacze finały życia), wywołuje jednak niepokój, bo Oswald, przywołując bohaterów Iliady do tekstu, zaprasza ich do swojej tekstowej pułapki. Jak sama uprzedza, jej poemat jest pozbawiony narracji. Obcujemy więc ze śmiercią bohaterską bez elementów, które reżyserują emocje czytelnika. Nie ma podpowiedzi w postaci celnych opisów, nie ma wskazówek intepretacyjnych. Tutaj, w Monunmencie, istnieją tylko imiona i moment znikania ze świata. Oswald tworzy więc dziesiątki nagrobnych tablic i zostawia nas w samym środku cmentarzyska. Poemat pozbawiony narracji uzmysławia, jak dużą rolę u Homera pełniło tło zdobywanego miasta. Troja była celem i drogą, uświęcała wszystkie śmierci. U Oswald (wraz z narracją) znika twierdza, zostają tylko ludzie widziani w chwili konania. Nie ma już tarcz i włóczni, nie ma dynamicznych pejzaży. Ginie się szybko, zupełnie zwyczajnie i bardzo daleko od mitu.
Wybitny przekład Magdy Heydel. Prześledziłam każdy wers. Uczta nad ucztami!
A. Oswald, Memorial. An Excavation of the Iliad / Monument. Wykopaliska z Iliady, przeł. M. Heydel, Sejny 2020, ss. 141.
